Roos Vonk,

artikel facebook 2014

Spiritueel materialisme of narcisme: de neiging om van spirituele groei een egotrip te maken of het te zien als een manier om je beter te voelen, meer te bereiken en beter te zijn dan anderen. Nu mindfulness en boeddhistische wijsheid zo populair geworden is, wil ik hier iets over schrijven, omdat ik denk dat het een wijdverbreide valkuil is.

Ik realiseerde me dit geruime tijd geleden, toen ik bezig was met een onderzoek naar emoties. Een van de deelnemers in mijn panel mailde: "Ik kan deze vragen niet beantwoorden. Sinds ik in een boeddhistisch klooster ben geweest en verlicht ben, heb ik geen emoties meer." Nou moe?! dacht ik; dan heb je er dus geen klap van begrepen. Een van de misverstanden over spirituele verlichting is dat niets je meer raakt. Maar als je echt je ego los kunt laten (iets wat denk ik maar zeer weinigen gegeven is – mijzelf in elk geval totaal niet!) dan kun je natuurlijk nog steeds geraakt worden door wat je om je heen ziet – misschien wel meer, en wezenlijker, doordat het ego met al z'n belangetjes er niet meer tussen staat.

Later kwam ik het ook tegen in het onderhoudende boek van Mariëlle Hageman: "Overal boeddha's. En hoe ik geen verlichting bereikte". In de kloosters die zij in India bezoekt, zijn overal mensen aan het konkelen om de gunsten van de goeroe, en sommige van die goeroe's spelen dat onbekommerd uit.Mijn collega/vriendin Marinet Ritz, van Opleiding Integrale Coaching - OIC, vertelde me dat dit spiritueel materialisme heet en dat er een boek over is geschreven door Trungpa.

Een video waarin hij hierover vertelt: https://www.youtube.com/watch?v=dLAaEP6R6Zg 

"Ik ben spiritueler dan jij" Spirituele verlichting is het hoogste dat een mens kan bereiken. Het is dan ook verleidelijk jezelf te zien als 'hoger'/beter dan anderen wanneer je het idee hebt dat het je lukt. Maar als je zo denkt, is dat natuurlijk juist een aanwijzing dat je het helemaal NIET hebt bereikt!

Deze variant – jezelf zien als beter dan anderen – zou je ook spiritueel narcisme kunnen noemen; zie ook http://www.huffingtonpost.com/.../the-allure-of-spiritual.

Dit wordt vaak door mensen gebruikt om zich af te schermen van kritiek ("daar sta ik boven") of anderen te imponeren (zoals de deelnemer in mijn onderzoek). Daaruit blijkt in feite niets anders dan dat je een gewoon mens bent, net als iedereen, met je ego dat hunkert naar erkenning en bevestiging.

Spiritueel materialisme bij Trungpa is primair gebaseerd op de overtuiging dat je je beter zult voelen – bijvoorbeeld vreedzamer, rustiger – door spirituele verlichting. Je kunt fysiek materialistisch zijn, dan denk je dat materieel bezit je gelukkiger en een beter mens maakt. Of psychologisch materialistisch, als je denkt dat je gelukkiger of superieur aan anderen bent door je overtuigingen, je meningen of je geloof. En langs dezelfde weg kun je ook spiritueel materialistisch zijn.

Ik denk dat dit een mega-valkuil is, want zelfs als je om zuivere, niet ego-gerelateerde drijfveren, gaat werken aan je spirituele ontwikkeling, dan komt er een moment dat je merkt dat het je meer rust of meer wijsheid geeft, en dat je dat goede gevoel wilt vasthouden. Zodra dat gebeurt zit je al op de materialistische of narcistische afslag. Daar schiet je heel makkelijk en ongemerkt in, want alles wat ons een goed gevoel over onszelf geeft wordt direkt gekaapt door het ego;

zie mijn column http://www.roosvonkblog.nl/egotrip/

Wat ik me afvraag...Iets waar ik over twijfel is de vraag: als je spirituele verlichting ziet als een manier om je gelukkiger en vreedzamer te voelen, is dat dan ook materialistisch? Ik vind zelf van wel, zoals ik heb beschreven in http://www.psychologiemagazine.nl/.../Zijn-met-wat-er-is.htm. Als het je doel is je beter te voelen, kun je onmogelijk "zijn met wat er is" en met wat zich aandient, in je hoofd of in de wereld om je heen. In mijn persoonlijke visie moet je volledig en onvoorwaardelijk bereid zijn om ook ongemak en ongeluk te verdragen (zie ook http://www.praesence.nl/uncategorized/de-geheime-knop/ over de 'geheime knop' van acceptance-and-commitment). Waarheid gaat boven alles. Het doel is niet om gelukkig te zijn. Als ik eerlijk ben vind ik geluk een saai en oppervlakkig onderwerp.

Maar ik twijfel of ik dit goed zie, omdat ik ook mensen ken die serieus en oprecht bezig zijn met mindfulness, en die het juist wel zien als een manier om gelukkiger te worden. Die mensen zouden misschien zeggen: dat je alles onvoorwaardelijk accepteert zoals het is, dat doe je juist omdat je dan minder lijdt. En daar heb ik geen antwoord op. Omdat er dingen gebeuren in de wereld waar ik geregeld onder lijd (verdriet over heb) die ik niet kan en wil accepteren. Verlichting met de ogen dicht voor alle ellende in de wereld vind ik een spirituele bypass.

Ik eindig met deze twijfel en met nieuwsgierigheid naar jullie kijk hierop!